ADAT ISTIADAT

Adat istiadat nu diwariskeun ku karuhun urang Sunda masih dipiara jeung diajénan. Dina daur hirup manusa dipiwanoh upacara-upacara nu sipatna ritual adat seperti: upacara adat Mangsa hamil, Mangsa lahiran, Mangsa budak, kawinan, nalika maot, jsb. Kitu ogé dina kagiatan tatanén/pertanian jeung kaagamaan dipiwanoh upacara adat nu anéh jeung matak kataji. Éta kabéh pikeun némbongkeun ungkaban rasa sukur jeung ménta karaharjaan jeung kasalametan lahir batin dunya jeung ahérat. 

Istilah Husus pikeun nu Kakandungan dina Prosésna

1. Kakandungan sabulan disebut ngahérang, hartina kandungan masih kaciri hérang sarta wujudna disebut alkah. 
2. Kakandungan dua bulan disebut lumenggang, hartina geus kentel sanajan transparan kénéh (ngalangkang) sarta wujudna disebut kasapah.
3. Kakandungan tilu bulan disebut kumambang, hartina geus mengkel jeung buleud, wujudna pada nyebut nutpah.
4. Kakandungan opat bulan disebut gumulung hartina geus padet tur buleud wujudna disebut amarulah.
5. Kakandungan lima bulan disebut ngarupa/mangrupa nu hartina geus kaciri buleungkeukanna, wujudna disebut ahmad. 
6. Kakandungan genep bulan disebut usik hartina janin geus karasa usik, wujudna disebut kénéh ahmad. 
7. Kakandungan tujuh bulan disebut malik hartina posisina geus bisa malik, wujudna disebut muhamad. 
8. Kakandungan dalapan bulan disebut kumentar-kumentir hartina geus néangan jalan kaluar, wujudna masih disebut muhamad. 
9. Kakandungan salapan bulan disebut ngaruang-ruang hartina geus aya di jalan kaluar, wujudna masih disebut muhamad. 
10. Asup bulan kasapuluh orok dibabarkeun, miboga gelar Rosulluloh.

UPACARA 4 BULANAN

Baheula mah di priangan mun seug istri kakandungan 2 atawa 3 bulan téh can bisa disebut hamil, masih disebut nyiram/mengidam. Sanggeus liwat 3 bulan kakara disebut hamil. Upacarana Tilu Bulan jeung Lima Bulan dilakukeun pikeun méré nyaho ka tatangga jeung dulur yén éta istri téh geus bener-bener hamil.

Tapi ayeuna karéréanna ngalaksanakeun upacara dina waktu hamil nincak kana opat bulanna, sabab éta mangsa téh waktuna ditiupkeunna roh ka jabang bayi ku Allah SWT. Biasana ngalaksanakeun upacara opat Bulanan téh ku pangajian pikeun kasalamatan, biasana maca doa nurbuat jeung doa séjénna sangkan orok mulus, sampurna, séhat, jeung salamat.

UPACARA 7 BULANAN/TINGKEBAN

Upacara Tingkeban nya éta upacara nu dina waktu kakandungan 7 bulan. Ieu hal téh sangkan orok dina kandungan  jeung ibuna dina ngalahirkeunana salamet.

Tingkeban asal kecap tina tingkeb nu hartina tutup, maksudna si indung nu keur kakandungan tujuh bulan téh henteu meunang campur gaul jeung salakina nepi ka opat puluh poé sanggeus lahiran, jeung ulah baranggawé nu beurat-beurat, sabab orok nu dikandungna geus gedé, ieu hal pikeun nyingkahan tina hal-hal nu teu dipiharep. Dina ieu upacara biasana diayakeun pangajian maca ayat-ayat Al-Quran surat Yusup, surat Lukman jeung surat Maryam. 

UPACARA HAMIL 9 BULAN

Upacara salapan bulan dilaksanakeun sabada umur kandungan nincak ka salapan bulan. Dina ieu upacara diayakeun pangajian kalawan maksud sangkan orok nu dikandung gancang lahir kalawan salamat, sabab geus waktuna lahir. Dina ieu upacara téh dibuar bubur lolos, salaku simbol tina ieu upacara nya éta sangkan dibabarikeun dina waktu ngalahirkeun, lolos. Bubur lolos téh biasana dibagikeun jeung sangu tumpeng atawa kadaharan séjénna.

UPACARA REUNEUH MUNDINGEUN

Upacara Reuneuh Mundingeun dilaksanakeun lamun seug awéwé nu kakandunganna leuwih ti salapan bulan, malah aya nu nepi ka 12 bulan tapi can ngalahirkeun kénéh, awéwé nu kakandungan kieu téh disebut Reuneuh Mundingeun, siga munding atawa kebo nu reuneuh. Ieu upacara dilaksanakeun sangkan awéwé nu kakandungan gancang ngalahirkeun kalawan lulus banglus.

Ngalaksanakeunana beuheung éta awéwé téh dikangkalungan kolotok jeung ditungtun ku indung beurang sabari macakeun doa sarta dibawa ka kandang kebo. Lamun seug teu aya kandang kebo cukup ku ngurilingan imah tujuh kali.

UPACARA NGALAHIRKEUN JEUNG MANGSA OROK

1) Upacara Miara Bali/Tembuni/Placenta

Bali/Tembuni/Placenta disebut dulurna orok ku sabab éta teu meunang dipiceun sambarangan, tapi kudu diayakeun upacara waktu ngubur atawa malidkeun ka walungan.

Babarengan jeung orok nu dilahirkeun, bali/tembuni/placenta nu kaluar biasana dirawat diberesihan jeung diasupkeun kana bokor/pendil dicampuran samara/bumbu-bumbu uyah, asem jeung gula beureum, tuluy ditutup maké lawon bodas nu geus dibéré angin ngaliwatan awi leutik (élékan). Pendil dibawa ku lawon panjang jeung dipayungan, biasana ku paraji pikeun dikuburkeun di buruan imah atawa deukeut imah. Aya ogé nu dipalidkeun ka walungan dumasar adat. Upacara nguburkeun bali/tembuni/placenta dibarengan maca doa salamet jeung maca hadiah atawa tawasulan ka Syéh Abdul kodir Jaélani jeung ahli kubur. Di deukeut kuburan bali/tembuni/placenta téh hurungkeun lampu cempor/pelita nepi ka tali puseur orok leupas dina beuteungna. Upacara miara bali/tembuni/placenta dipimaksud sangkan éta orok salamet jeung jaga sangkan jadi jalma nu bagja.

 2) Upacara Nénjrag Bumi

Upacara Nénjrag Bumi nya éta upacara nakolkeun halu kana taneuh tujuh kali di deukeuteun orok, atawa cara séjén nya éta orok dikedengkeun diluhureun palupuh, tuluy indung beurang nénjrageun sukuna kana palupuh deukeuteun orok. Maksud jeung tujuan tina ieu upacara nya éta sangkan orok jaga jadi budak nu teu babari reuwasan atawa sieun/borangan lamun ngadéngé sora nu ujug-ujug pikareuwaseun.

 3) Upacara Puput Puseur

Sanggeus orok leupas tali puseurna, biasana diayakeun salamatan. Tali puseur nu geus leupas téh ku indung beurang diasupkeun kana jero kanjut kundang. Satuluyna puseur orok ditutup ku duit logam/bénggol nu geus dibungkus kasa atawa kapas jeung ditalian kana beuteung orok, maksudna sangkan puseur orok henteu dosol, nonlol ka luar. Aya ogé nu sakalian ngalaksanakeun upacara jeung méré ngaran budak. Dina ieu upacara dibacakeun doa salamat, jeung disadiakeun bubur beureum bubur bodas.

Aya kapercayaan yén tali puseur (tali ari-ari) téh nganggap dulurna orok nu kudu dipiara bener-bener. Anapon dulur orok nu 3 deui nya éta bali/tembuni/placenta, bungkus lawon, jeung kakawah. Tali ari-ari, bali/tembuni/placenta, bungkus lawon, jeung kakawah biasa disebut dulur opat kalima pancer, nya éta opat sadulur jeung kalimana salaku puseurna nya éta éta orok. Kabéhanana kudu dipiara kalawan sahadé-hadéna sangkan orok engkéna nalika déwasa bisa hirup rukun jeung dulur-dulurna (lanceuk jeung adina) nepi ka kahontal kabagjaan nu sanyatana.

 4) Upacara Ékah. 

Kecap ékah asalna tina basa Arab, tina kecap aqiqatun “anak kandung”. Upacara ékah nya éta upacara nebus jiwa budak nu mangrupa paméré ti Alloh SWT, atawa ungkaban rasa sukur lantaran geus dipaparin turunan/budak ku Alloh SWT, jeung miharep sangkan éta budak téh jaga jadi jalma nu saléh nu bisa nulung ka kolotna (indung-bapana) jaga di ahérat. Dilaksanakeunana ieu upacara téh biasana sanggeus orok umur 7 poé, atawa 14 poé, jeung meunang ogé sanggeus 21 poé. Alat-alatna nu kudu disadiakeun nya éta domba atawa embé peunciteun, lamun budakna lalaki dombana kudu dua (iwal pikeun nu teu mampuh cukup hiji waé), jeung lamun budak awéwé ngan 1 waé dombana. Domba nu rék dipeuncit téh kudu nu alus, sangkan nyumponan sarat pikeun kurban. Satuluyna domba téh dipeuncit ku tukangna atawa Ajengan kalawan maca doa selamat, satuluyna mah diasakan jeung dibagikeun ka dulur jeung tatangga.

5) Upacara Nurunkeun

Upacara Nurunkeun nya éta upacara nu mimiti nalika orok di bawa ka buruan imah, maksudna pikeun mikawanoh lingkungan jeung ngawanohkeun ka tatangga, yén orok téh geus bisa digandong di bawa ulin/leuleumpangan di buruan imah. Upacara Nurunkeun dilaksanakeun sanggeus tujuh poé upacara puput Puseur. Ngalaksanakeunana mah bisa ngayakeun pangajian pikeun kasalametan jeung mangrupa hiburanna diayakeun tangkal tiwu atawa tangkal cau nu digantungan ku rupa-rupa kadaharan, kaulinan budak nu diteundeun di rohang tamu. Maksudna sangkan diparebutkeun ku tamu, utamana ku barudak.

6) Upacara Cukuran/Marhabaan

Upacara cukuran dipimaksud pikeun meresihan buuk orok tina sagala rupa najis. Upacara cukuran atawa marhabaan ogé mangrupa ungkaban rasa sukur atawa tumarima kanyaah ti Alloh SWT nu geus méré hiji rundayan, nya éta budak nu lahir kalawan salamet. Upacara cukuran dilaksanakeun nalika umur orok 40 poé.

Prakna mah orok téh dikedengkeun di tengah-tengah para uleman sarta digigirkeun bokor nu eusian cai jeung kembang 7 rupa ogé gunting nu digantungan kalung emas, cincin atawa gelang pikeun nyukuran buuk orok. Babarengan jeung éta hal para tamu uleman macakeun do’a jeung barjanji atawa disebut marhaban atawa pupujian, maksudna muji kana sipat-sipat nabi Muhammad saw. jeung macakeun doa nu boga ma’na kasalametan lahir batin dunya ahérat.

7) Upacara Turun Taneuh

Upacara Turun Taneuh nyaéta upacara mimiti orok nincakeun sukuna kana taneuh, dilaksanakeunana sanggeus orok rada gedé. Sanggeus bisa ngorondang atawa léléngkah halu. Ieu upacara dipimaksud sangkan si budak mikawanoh kana urusan dunya jeung pikeun mikawanoh bakal jadi naon jagana, naha jadi patani, pedagang, atawa bakal jadi jalama nu boga pangkat.

Alat upacara nu disadiakeun nyaéta rupa-rupa kadaharan, kaén panjang pikeun ngais/ngagandong, samak atawa taplak bodas, paré sakeupeul, emas (kalung, gelang, cincin), duit lambaran ratusan, rébuan, jeung puluh rébuan.

Upacara Mangsa Budak

1. Upacara Gusaran

Gusaran nyaéta ngaratakeun huntu budak awéwé ku alat husus. Maksud upacara Gusaran nyaéta sangkan huntu budak awéwé téh rata jeung utamana sangkan katingalina geulis. Upacara Gusaran dilaksanakeun nalika budak awéwé geus umur tujuh taun. Jalanna upacara, budak awéwé sanggeus didangdanan diuk di antara para uleman, satuluyna macakeun doa jeung solawat ka Nabi Muhammad SAW. Tuluy Indung beurang ngalaksanakeun gusaran ka éta budak awéwé, sanggeus bérés tuluy disawér (dinaséhatan ngaliwatan sa’ir lagu). Sanggeus disawér, tuluy diteruskeun ku balakécrakan. Biasana dina upacara Gusaran ogé dilaksanakeun tindikan masang anting-anting, sangkan katingalina leuwih geulis.

2. Upacara Sepitan/Sunatan

Upacara sunatan/hitanan dilakukeun kalawan maksud sangkan bobogaanna/alat vitalna beresih tina najis. Budak nu geus disunat dianggap geus ngalaksanakeun salahsahiji sarat utama salaku umat Islam. Upacara Sunatan budak awéwé dilaksanakeun nalika masih kénéh leutik atawa orok kénéh, sangkan teu éraeun. Upacara sunatan dilasanakeun biasana nalika budak laki-laki umur 6 tahun. 

Upacara Adat Perkawinan 

1) Upacara sebelum akad nikah

Ieu upacara biasana dilaksanakeun adat:
(1) Neundeun Omong: yaitu kunjungan orang tua jejaka kepada orang tua si gadis untuk bersilaturahmi dan menyimpan pesan bahwa kelak anak gadisnya akan dilamar.

(2) Ngalamar: nanyaan atau nyeureuhan yaitu kunjungan orang tua jejaka untuk meminang/melamar si gadis, dalam kunjungan tersebut dibahas pula mengenai rencana waktu penikahannya. Sebagai acara penutup dalam ngalamar ini si pelamar memberikan uang sekedarnya kepada orang tua si gadis sebagai panyangcang atau pengikat, kadang-kadang dilengkapi pula dengan sirih pinang selengkapnya disertai kue-kue & buah-buahan. Mulai saat itu si gadis telah terikat dan disebut orang bertunangan.

(3) Seserahan: yaitu menyerahkan si jejaka calon pengantin pria kepada calon mertuanya untuk dikawinkan kepada si gadis. Pada acara ini biasa dihadiri oleh para kerabat terdekat, di samping menyerahkan calon pengantin pria juga barang-barang berupa uang, pakaian, perhiasan, kosmetik dan perlengkapan wanita, dalam hal ini tergantung pula pada kemampuan pihak calon pengantin pria. Upacara ini dilakukan 1 atau 2 hari sebelum hari perkawinan atau adapula yang melaksanakan pada hari perkawinan sebelum akad nikah dimulai.

(4) Ngeuyeuk Seureuh: artinya mengerjakan dan mengatur sirih serta mengait-ngaitkannya. Upacara ini dilakukan sehari sebelum hari perkawinan, yang menghadiri upacara ini adalah kedua calon pengantin, orang tua calon pengantin dan para undangan yang telah dewasa. Upacara dipimpin oleh seorang pengetua, benda perlengkapan untuk upacara ini seperti sirih beranting, setandan buah pinang, mayang pinang, tembakau, kasang jinem/kain, elekan, dll semuanya mengandung makna/perlambang dalam kehidupan berumah tangga. Upacara ngeuyeuk seureuh dimaksudkan untuk menasihati kedua calon mempelai tentang pandangan hidup dan cara menjalankan kehidupan berumah tangga berdasarkan etika dan agama, agar bahagia dan selamat. Upacara pokok dalam adat perkawinan adalah ijab kabul atau akad nikah.

Upacara Adat sabada akad nikah 

a) Munjungan/sungkeman: nyaéta kadua pangantén sungkem ka kadua kolot pangantén pikeun ménta do’a réstu. 

b) Upacara Sawér (Nyawér): alat nu diperlukeun nyaéta bokor nu dieusian ku béas, konéng, duit logam (récéh), kembang, tékték 2 siki (seupaheun), jeung permén.

Ngalaksanakeunana kadua pangantén diuk dina panopo/hareupeun imah handapeun cucuran hateup (panyawéran), upacara dipingpin ku juru sawér. Juru sawér ngawurkeun eusi bokor tadi ka kadua pangantén jeung ka parauleman dina sela-sela sair nu dihaleuangkeun. Anapon ma’na tina upacara nyawér nu dihaleuangkeun ku juru sawér, intina nyaéta méré naséhat ka pangantén sangkan silih pikanyaah, jeung ngadoakeun sangkan pangantén meunang karaharjaan jeung kabagjaan dina ngabina rumah tanggana, hirup rukun nepika puput umurna.

c) Upacara Nincak Endog: upacara nincak endog nyaéta upacara sanggeus nyawér pangantén, lebah dieu geus disiapkeun alat-alat: ajug/lilin, sabeungkeut harupat (sagar enau) eusina 7 teukteuk, tunjangan atawa baréra (alat ninun tradisional) nu dibeungkeut ku kaén tinun poléng, élékan, endog hayam atah, kendi nu dieusian cai, jeung batu pipisan, sakumna ieu alat ngandung ma’na. Ngalaksanakeunana lilin dihurungkeun, pangantén istri meuleum tungtung harupat satuluyna dipiceun, sanggeus kitu pangantén lalaki nincak endog, sanggeus kitu sukuna disimpen dina luhureun batu pipisan pikeun dikumbah ku cai kendi ku pangantén istri jeung kendina langsung dibeubeutkeun kana taneuh nepika ancur. Ma’na tina ieu upacara nyaéta ngagambarkeun pangabdian saurang istri ka salakina.  

d) Upacara Buka Pintu: ieu upacara téh dilaksanakeun sanggeus upacara nincak endog, pangantén istri asup ka jero imah, sedengkeun pangantén lalaki nungguan di luar, ieu hal nuduhkeun yén pangantén istri can daék mukakeun panto saacan pangantén lalaki ngucapkeun sahadat. Maksud ieu upacara pikeun ngayakinkeun bebeneran ageman agaman Islam. Sanggeus maca sahadat panto dibuka jeung pangantén lalaki sina asup. Tanya jawab antara duanana dilakukeun kalawan dibarengan ku nyanyian (tembang) nu dilakukeun ku juru tembang.  

e) Upacara Huap Lingkung: Kadua pangantén diuk ngarérédéng, nu istri belah kéncaeun pangantén lalaki, dihareupeun pangantén geus sadia sangu konéng jeung bakakak hayam. Mimitina bakakak hayam dicekel ku kadua pangantén, tuluy pabetot-betot. Saha nu meunang bagian nu gedé tandana bakal meunang rejeki nu gedé. Satuluyna kadua pangantén silih huapan nu disebut huap lingkung. Ieu upacara dipimaksud sangkan kadua pangantén silih pikanyaah kalawan haté nu ihlas. Sanggeus upacara huap lingkung kadua pangantén diuk di pelaminan diapit ku kadua kolotna pangantén pikeun narima ucapan pangwilujeng ti parauleman (acara resépsi). 

Upacara Adat ngurus Mayit/Maot

Runtuyan upacara adat ngurus mayit nyaéta ngamandian mayit, ngaboéhan, nyolatkeun, nguburkeun, nyusur taneuh jeung tahlil nyaéta ngadoa jeung zikir ka Allah swt. sangkan arwah nu karak ninggalkeun alam dunya dihampura sagala dosana jeung ditarima amal amal ibadahna, ogé ngadoakeun kulawarga nu ditinggalkeun sangkan sobar dina nandanganana. Tahlilan dilaksanakeun di imahna, biasana soré/peuting, poé kahiji maot disebut poéna, dua poéna, ....tujuh poéna (sidekah), matangpuluh (empat puluh poéna), natus (saratus poéna), mendak taun (haolan), jeung néwu (sarébu poéna).